काठमाडौं। विश्वभरका सडकमा दौडिरहेका सवारी साधन बुढ्यौली हुँदै गएसँगै, मोटर वाहनका स्पेयर पार्ट्स र आफ्टरमार्केटको व्यापार निरन्तर फस्टाउँदै गएको छ। सन् २०२३ मा चार सय अठार अर्ब अमेरिकी डलरको भ्यालुएसन कायम गरेको यो बजारले अर्को पाँच वर्षभित्रै पाँच सय सत्ताइस अर्ब डलरको कीर्तिमान छुने अनुमान गरिएको छ।
मोटर उद्योगका अनुसार, संसारभर सडकमा दौडिरहेका करिब १ अर्ब ४० करोड सवारी साधनको उमेर बढ्दै जानुले यस क्षेत्रलाई नयाँ उचाइमा पुर्याइरहेको छ। विशेष गरी अमेरिकामा सवारीको औसत उमेर १२ वर्ष एक महिना पुगेको छ, जुन अहिलेसम्मकै उच्च तथ्याङ्क हो। पुरानो सवारीमा स्वाभाविक रूपमा पार्ट्स बारम्बार बिग्रने र सोको प्रतिस्थापनको आवश्यकता पर्ने भएकाले आफ्टरमार्केट पार्ट्सको माग निरन्तर बढिरहेको विश्लेषकहरू बताउँछन्।
नयाँ सवारी किन्न महँगो हुँदै गएको र आर्थिक अनिश्चितताका बीच मानिसहरू आफ्ना पुराना सवारीलाई नै मर्मत गरेर चलाउने प्रवृत्ति बढेको छ। अमेरिकी बजारमा मात्रै आफ्टरमार्केटको कुल राजस्वको करिब ६५ देखि ७० प्रतिशत पार्ट्सबाटै आउने गरेको छ। यसमा फिल्टर, ब्रेक, सस्पेन्सन कम्पोनेन्ट र विद्युतीय प्रणालीका पार्ट्सहरू पर्छन्। बाँकी राजस्व परफर्मेन्स अपग्रेड र सहायक उपकरणबाट आउने गरेको छ।
टायर उद्योगले यस बजारमा सबैभन्दा ठूलो हिस्सेदारी कायम गरेको छ। सन् २०२३ मा मात्रै बजारको २३ प्रतिशत टायर खण्डले ओगटेको छ। टायरको चाँडो घिसाव र बारम्बार प्रतिस्थापनको आवश्यकता पर्ने भएकाले यो खण्ड सबैभन्दा बलियो रहेको हो। यसैगरी ब्याट्री, ब्रेक पार्ट्स, विभिन्न किसिमका फिल्टर र बडी पार्ट्स अन्य प्रमुख खण्डका रूपमा उभिएका छन्।
वितरण प्रणालीको हकमा हेर्दा खुद्रा वितरकहरूले बजारको ५६ प्रतिशत नियन्त्रण गरेका छन् भने थोक व्यापारीहरू पछाडि छन्। तर सेवाको हिसाबमा 'डु इट फर मी' अर्थात् पेशेवर मर्मत सेवाले ७१ प्रतिशत राजस्वमा याेगदान गरिरहेको छ। यसको अर्थ धेरैजसो उपभोक्ताहरू आफैं पार्ट्स फेर्नुभन्दा पेशेवर मेकानिकबाट सेवा लिन रुचाउँछन्।
भौगोलिक रूपमा हेर्दा एशिया प्रशान्त क्षेत्रले विश्व बजारको २९ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ, जुन सबैभन्दा बढी हो। चीन, भारत, जापान र दक्षिण कोरिया जस्ता देशहरूमा सवारी स्वामित्व तीव्र गतिमा बढिरहेको, सहरीकरण फैलिरहेको र मध्यम वर्गको आम्दानी बढिरहेकाले यस क्षेत्रमा आफ्टरमार्केटको माग पनि उत्तिकै तीव्र गतिमा बढिरहेको छ। यस क्षेत्रमा मात्रै पाँच सय पचास लाखभन्दा बढी सवारी साधन छन्।
उत्तरी अमेरिकी बजारले २३ दशमलव ४ प्रतिशत हिस्सा लिएको छ। यहाँ २८० लाखभन्दा बढी सवारी साधन छन् र विकसित पूर्वाधार तथा बलियो मर्मत संस्कृतिका कारण यो बजार अत्यन्त परिपक्व मानिन्छ। युरोपले २१ प्रतिशत बजार ओगटेको छ, जहाँ जर्मनी आगामी वर्षहरूमा सबैभन्दा बढी वृद्धि दर्ता गर्ने अनुमान गरिएको छ। युरोपमा कडा पर्यावरण र सुरक्षा नियमहरू लागू भएका छन्, जसले निर्माताहरूलाई उन्नत र इमिशन मापदण्ड अनुरूपका स्पेयर पार्ट्स उत्पादन गर्न बाध्य बनाइरहेको छ।
मध्य पूर्व र अफ्रिकी क्षेत्रले ७ प्रतिशत बजार मात्रै ओगटे पनि यहाँ पनि स्थिर वृद्धि भइरहेको छ। साउदी अरेबिया, संयुक्त अरब इमिरेट्स र दक्षिण अफ्रिका जस्ता देशहरूमा पूर्वाधार विकास आयोजना र यातायात क्षेत्रको विस्तारले आफ्टरमार्केटको माग बढाइरहेको छ।
डिजिटल प्रविधिको विकाससँगै अनलाइन पार्ट्स बिक्री पनि तीव्र गतिमा बढिरहेको छ। विकसित बजारहरूमा अनलाइन बिक्रीले कुल आफ्टरमार्केट खरिदको २० प्रतिशत नाघिसकेको छ र सन् २०२५ सम्ममा यो प्रतिशत अझै बढ्ने निश्चित छ। ई-कमर्स प्लेटफर्महरूले उपभोक्ताहरूलाई घरबाटै सजिलैसँग आवश्यक पार्ट्स खोज्न र अर्डर गर्न मद्दत गरिरहेका छन्।
इलेक्ट्रिक सवारीको बढ्दो चलनले यस बजारमा नयाँ आयाम थपिरहेको छ। सन् २०२३ मा मात्रै विश्वभर १ करोड युनिटभन्दा बढी इलेक्ट्रिक सवारी बिक्री भएको थियो। यी सवारीहरूका लागि विशेष किसिमका ब्याट्री, चार्जिङ सिस्टम र इलेक्ट्रोनिक कम्पोनेन्टहरूको आवश्यकता पर्ने भएकाले आफ्टरमार्केट निर्माताहरूका लागि नयाँ अवसर खुलेको छ। यद्यपि इलेक्ट्रिक सवारीमा परम्परागत इन्जिन सवारीको तुलनामा ३० प्रतिशत कम गतिशील पार्ट्स हुने भएकाले केही परम्परागत मेकानिकल पार्ट्सको माग घट्ने चिन्ता पनि छ।
प्रविधिको विकाससँगै स्मार्ट पार्ट्सको विकास पनि भइरहेको छ। सन् २०२३ मा ब्रेक प्याडमा घिसावको स्थिति बताउने सेन्सर जडान गरिएका स्मार्ट ब्रेक प्याडहरू बजारमा आएका छन्। यसले चालक र फ्लिट प्रबन्धकहरूलाई वास्तविक समयमा ब्रेकको अवस्था थाहा पाउन मद्दत गर्छ। त्यस्तै थ्रीडी प्रिन्टिङ प्रविधिले स्पेयर पार्ट्स निर्माणमा क्रान्ति ल्याइरहेको छ, जसले द्रुत प्रोटोटाइपिङ र मागमा आधारित उत्पादन सम्भव बनाएको छ।
दिगोपनाको विषय पनि अब प्रमुख चिन्ताको विषय बनेको छ। निर्माताहरूले पुनर्चक्रण योग्य सामग्री र ऊर्जा दक्ष पार्ट्स उत्पादन गर्न थालेका छन्। बायो-आधारित प्लास्टिक र पुनर्चक्रित धातुको प्रयोग बढिरहेको छ, जसले पर्यावरणीय नियमहरू पूरा गर्न र उपभोक्ताको बदलिँदो रुचि सम्बोधन गर्न मद्दत गरिरहेको छ।
यस क्षेत्रका प्रमुख कम्पनीहरूमा जर्मन कम्पनी बोश, कन्टिनेन्टल, माहलर, अमेरिकी कम्पनी टेनेको, जेडएफ, जापानी कम्पनी डेन्सो, हेला, केवाईबी र बोर्गवार्नर जस्ता नामहरू छन्। विश्वभर १५० भन्दा बढी उल्लेखनीय निर्माताहरू विभिन्न पार्ट्स उत्पादनमा संलग्न छन्। यो उद्योग अत्यन्तै विखण्डित छ, जसको अर्थ कुनै एक कम्पनीको एकाधिकार छैन।
हालैका विकासक्रमहरूमा बोशले सन् २०२४ को सुरुमा कृत्रिम बुद्धिमत्तामा आधारित सेन्सरसहितको उन्नत ड्राइभर सहायता प्रणाली अनुकूल ब्रेक सिस्टम बजारमा ल्याएको छ। कन्टिनेन्टलले एशिया प्रशान्त क्षेत्रमा इलेक्ट्रिक सवारीको ब्याट्री प्याक पुन: निर्माण सञ्चालन विस्तार गरेको छ। माहलरले पुनर्चक्रित एल्युमिनियमबाट हल्का चेसिस कम्पोनेन्ट बनाएको छ, जसले सवारीको तौल १० प्रतिशतसम्म घटाउँछ र इन्धन दक्षता सुधार गर्छ।
यद्यपि यस क्षेत्रमा चुनौतीहरू पनि कम छैनन्। कोभिड महामारीले देखाएझैं आपूर्ति श्रृंखलामा आउने अवरोधले उत्पादन र वितरणमा समस्या सिर्जना गर्न सक्छ। विभिन्न देशका कडा नियामक मापदण्डहरूले निर्माताहरूलाई ठूलो लगानी गर्न बाध्य बनाउँछ, जसले उपभोक्ताका लागि पार्ट्सको मूल्य बढाउन सक्छ।
तर समग्रमा यस बजारको भविष्य उज्ज्वल देखिन्छ। सन् २०२५ मा यो बजार ३७० अर्ब डलर पुग्ने र अर्को दशकभित्रै ४८० अर्ब डलर नाघ्ने प्रक्षेपण गरिएको छ। वार्षिक वृद्धिदर २ दशमलव ९ प्रतिशत कायम रहने अनुमान छ। बढ्दो सवारी संख्या, पुरानो फ्लिट, डिजिटल प्लेटफर्मको विस्तार र इलेक्ट्रिक सवारीको बढ्दो स्वीकृतिले यस क्षेत्रलाई निरन्तर अगाडि बढाइरहनेछ।
-1759906124.jpeg)
