काठमाडाैं। नेपालको अग्रणी वाणिज्य बैंकमध्ये एक मानिने हिमालयन बैंक लिमिटेड अहिले गम्भीर कर्जा संकटसँग जुधिरहेको छ। सर्वसाधारणबाट संकलित निक्षेप रकमको व्यवस्थापनमा देखिएको लापरवाहीले बैंकको वित्तीय स्वास्थ्यमा गम्भीर प्रश्न उठाएको छ। विशेष गरी ऋणीको भुक्तानी क्षमताको उचित मूल्यांकन नगरी व्यक्तिगत सम्बन्धका आधारमा कर्जा प्रवाह गर्ने प्रवृत्तिले बैंकको खराब कर्जा ७ प्रतिशत नाघेको तथ्य चिन्ताजनक छ।
बैंकिङ क्षेत्रका विज्ञहरूका अनुसार कुनै पनि बैंकको खराब कर्जा ५ प्रतिशतभन्दा माथि पुग्नु खतराको संकेत हो। हिमालयन बैंकको हकमा यो अनुपात ७.३९ प्रतिशत पुगेको छ। जुन १७ अर्ब १९ करोड रुपैयाँ बराबर छ। यो स्थितिले निक्षेपकर्ताको विश्वास र बैंकको दीर्घकालीन स्थिरतामाथि गम्भीर प्रश्न उठाएको छ।
दशकौँ पुराना कर्जाको भूमरी
विं.सं. २०४९ सालमा स्थापना भएको यस बैंकको इतिहास नै समस्याग्रस्त कर्जासँग जोडिएको देखिन्छ। स्थापनाको एक वर्षपछि नै २०५० सालमा भृकुटी कागज कारखानालाई प्रदान गरिएको कर्जा आज ३२ वर्षपछि पनि असुल हुन सकेको छैन। नेपाल बैंक र राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकसँगको सहवित्तीयतामा दिइएको ३ करोड रुपैयाँको यो कर्जा ब्याजसहित अहिले करिब ४ अर्ब रुपैयाँ पुगिसकेको छ।
भृकुटी कागज कारखानाको पुरानो समस्या त छँदै छ। हिमालयन बैंकले हालैका वर्षहरूमा पनि जोखिमपूर्ण कर्जा प्रवाह गरेको पाइएको छ।
चीन सरकारको सहयोगमा २०३९ सालमा स्थापना भएको भृकुटी कागज कारखाना नेपाललाई कागज उत्पादनमा आत्मनिर्भर बनाउने उद्देश्यले निर्माण गरिएको थियो। तर, विभिन्न व्यवस्थापकीय र प्राविधिक समस्याले २०६७ साल फागुनदेखि पूर्ण रुपमा बन्द छ। सरकारी स्वामित्वमा रहेको यस उद्योगको जग्गा र सम्पत्तिमाथि कानुनी कारबाही गर्न बैंकहरूले अर्थ मन्त्रालय र उद्योग मन्त्रालयको स्वीकृति लिनुपर्ने बाध्यता छ। यसले कर्जा असुली प्रक्रियालाई थप जटिल बनाएको छ।
समकालीन संकटका नयाँ आयाम
भृकुटी कागज कारखानाको पुरानो समस्या त छँदै छ। हिमालयन बैंकले हालैका वर्षहरूमा पनि जोखिमपूर्ण कर्जा प्रवाह गरेको पाइएको छ। २०७२ सालदेखि पद्म ज्योति ग्रुपअन्तर्गतको हिमाल वायर्ससँग ४० करोड रुपैयाँभन्दा बढी रकम असुल गर्न बाँकी छ। यस कम्पनीले अहिलेसम्म एक रुपैयाँ पनि फिर्ता गरेको छैन।
अझ चिन्ताजनक घटना २०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पपछि देखिएको छ। बैंकका उच्च पदस्थ अधिकारीको व्यक्तिगत चिनजानमा एक रियल स्टेट कम्पनीलाई १५ करोड रुपैयाँ कर्जा प्रदान गरिएको थियो। आश्चर्यजनक कुरा के छ भने यस कम्पनीको नाममा एक रुपैयाँको पनि वास्तविक कारोबार नभएको र कर्जा रकमको उपयोग कहाँ भयो भन्ने कुनै अभिलेख बैंकसँग नरहेको खुलासा भएको छ। यस ऋणीले अहिलेसम्म एक किस्ता पनि तिरेको छैन।
अपलेखनको बढ्दो बोझ
नियामकीय व्यवस्थाअनुसार बैंकले खराब कर्जामा १ प्रतिशतदेखि १०० प्रतिशतसम्म प्रावधान राख्नुपर्ने हुन्छ। यसैले हिमालयन बैंकले आर्थिक वर्ष २०७६ देखि अहिलेसम्म कुल २० अर्ब २६ करोड ६९ लाख रुपैयाँ कर्जा नोक्सानी व्यवस्थामा खर्च गर्नु परेको छ। चालू आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमासमा मात्रै ५७ करोड ८९ लाख रुपैयाँ प्रावधान गरिएको छ।
गत आर्थिक वर्षको असार मसान्तसम्म बैंकले कुल ३ अर्ब ३६ करोड ३३ लाख रुपैयाँ कर्जा अपलेखन गरेको छ। जसमा साँवा २ अर्ब ६६ करोड र ब्याज ७० करोड ३२ लाख रुपैयाँ रहेको छ। विगत १० वर्षको अवधिमा हेर्दा आर्थिक वर्ष २०७३ देखि अहिलेसम्म बैंकले ६ अर्ब ६१ करोड १२ लाख रुपैयाँभन्दा बढी कर्जा अपलेखन गरेको तथ्य बैंकको कर्जा व्यवस्थापनमा रहेको गम्भीर कमजोरीलाई उजागर गर्छ।
६ अर्ब ६१ करोड सधैंका लागि गायब
अझ डरलाग्दो तथ्य के छ भने बैंकले विगत १० वर्षमा कुल ६ अर्ब ६१ करोड १२ लाख रुपैयाँ कर्जा अपलेखन (राइट-अफ) गरेको छ। अपलेखन भनेको के हो? भन्ने प्रश्न होला। जब कर्जा कुनै हालतमा पनि फिर्ता आउँदैन भन्ने निश्चित हुन्छ।त्यसलाई बैंकको खातबाट सधैंका लागि हटाइन्छ। यो पैसा फिर्ता आउने सम्भावना शून्य हुन्छ।
गत आर्थिक वर्षको असार मसान्तसम्म मात्रै:
- कुल अपलेखन: ३ अर्ब ३६ करोड ३३ लाख रुपैयाँ
- साँवा: २ अर्ब ६६ करोड रुपैयाँ
- ब्याज: ७० करोड ३२ लाख रुपैयाँ
गैरबैंकिङ सम्पत्तिको थुप्रो
कर्जा असुली प्रक्रियामा देखिएको शिथिलताका कारण बैंकमा ५ अर्ब ८४ करोड रुपैयाँभन्दा बढीको गैरबैंकिङ सम्पत्ति थुप्रिएको छ। यी सम्पत्तिहरूको समयमा बिक्री गरी कर्जा असुली गर्ने विषयमा समेत बैंकको प्रभावकारिता कमजोर देखिएको छ।
बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अशोक राणाले भृकुटी कागज कारखानालगायतका केही कर्जामा समस्या रहेको स्वीकार गर्दै असुलीका लागि आवश्यक पहल भइरहेको बताए।
बैंक स्रोतका अनुसार ठूला ऋणीहरूसँग पुनर्संरचना वा कानुनी कारबाहीका विषयमा निर्णय गर्दा माथिल्लो तहबाट अनुचित हस्तक्षेप हुने गरेको र लापरवाही गर्ने अधिकारीहरूलाई कारबाही नगर्ने संस्कृति विकसित भएको छ।
व्यवस्थापनको प्रतिक्रिया
बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अशोक राणाले भृकुटी कागज कारखानालगायतका केही कर्जामा समस्या रहेको स्वीकार गर्दै असुलीका लागि आवश्यक पहल भइरहेको बताए। अपलेखन गरिएका र निष्क्रिय कर्जाको असुली प्रक्रिया जारी रहेको उनको भनाइ छ। नेपाल बैंकका कर्जा असुली विभाग प्रमुख प्रदीप कुमार पाठकका अनुसार भृकुटी कागज कारखानाको कर्जा असुलीका लागि सहवित्तीय बैंकहरू र ऋणीसँग विभिन्न चरणमा छलफल जारी छ।
हिमालयन बैंकले हाल ३ खर्ब १५ अर्ब ११ करोड रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेर २ खर्ब ३७ अर्ब ५९ करोड रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेको छ। यस परिप्रेक्ष्यमा १७ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको खराब कर्जाले बैंकको समग्र वित्तीय स्वास्थ्य र निक्षेपकर्ताको विश्वासमा गम्भीर चुनौती खडा गरेको छ।
यो नेपालको बैंकिङ प्रणालीको विश्वसनीयताको कथा हो। यदि, समयमै कदम चालिएन भने यो एउटा ठूलो वित्तीय संकटको सुरुवात मात्र हुन सक्छ।
हिमालयन बैंकको कर्जा संकटले नेपालको बैंकिङ क्षेत्रमा कर्जा प्रवाह र असुली प्रक्रियामा व्याप्त संरचनागत समस्यालाई उजागर गरेको छ। व्यक्तिगत सम्बन्ध र राजनीतिक दबाबमा कर्जा प्रवाह गर्ने प्रवृत्ति, ऋणीको वास्तविक क्षमता मूल्यांकनमा कमजोरी, र कर्जा असुलीमा देखिएको शिथिलताले सर्वसाधारण निक्षेपकर्ताको कष्टार्जित रकम जोखिममा पारेको छ। यस स्थितिले नियामक निकायको भूमिका र बैंकिङ क्षेत्रको समग्र सुशासनमा तत्काल सुधारको आवश्यकतालाई स्पष्ट पारेको छ।
निक्षेपकर्ताले आफ्नो पैसाको सुरक्षाबारे प्रश्न उठाउने बेला आएको छ। नियामक निकायले आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्ने बेला आएको छ। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण- यस्ता घटनाका दोषीलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउने बेला आएको छ।
किनकी, यो केवल हिमालयन बैंकको कथा होइन, यो तपाईं र मेरो पैसाको कथा हो। यो नेपालको बैंकिङ प्रणालीको विश्वसनीयताको कथा हो। यदि, समयमै कदम चालिएन भने यो एउटा ठूलो वित्तीय संकटको सुरुवात मात्र हुन सक्छ।
