काठमाडौं। चर्चित भारतीय योगगुरु बाबा रामदेवको पतञ्जली आयुर्वेदको व्यापार नेपालमा घटेको छ। सन् २०२५ मा पतञ्जलीको आयुर्वेदको व्यापार एक वर्षमा १६.२८ प्रतिशतले घटेर १ अर्ब ८० करोड रुपैयाँमा सिमित भएको हो।
नेपालमा सन् २०११ ‘नेपाल ग्रामोद्योग’ को नाममा बारामा स्थापना भएको यो उद्योग सन् २०१५ मा नाम परिवर्तन गरी ‘पतञ्जली आयुर्वेद प्राइभेट लिमिटेड’ भएर सञ्चालनमा छ। यसले पतञ्जली ब्रान्ड नाममा विभिन्न प्रकारको खाद्य वस्तुका साथै, व्यक्तिगत हेरचाहका लागि आवश्यक सामाग्री र अन्य घरायसी उपयोगका लगायतका १ सय ४० वटा सामान उत्पादन गर्छ।
जसको कारोबारबाट उद्योगले सन् २०२४ मा २ अर्ब १५ करोड रुपैयाँ बढीको व्यापार गरेको थियो। एक वर्षको अवधिमा उद्योगको व्यापार ३५ करोड रुपौयँले घटेको हो। साथै, सन् २०२३ मा उद्योगले १ अर्ब ९२ करोड ३० लाख, सन् २०२२ मा १ अर्ब ५० करोड २० लाख र सन् २०२१ मा १ अर्ब २५ करोड ९० लाख रुपैयाँ बराबरको व्यापार गरेको थियो।
व्यापार घटेको कारणले गर्दा उद्योगलाई खर्च व्यवस्थापन गर्न बैंकबाट चालु पुँजी कर्जा थप्नु पर्ने अवस्था आएको छ। सन् २०२४ मा ३३ प्रतिशत रहेको उद्योगको पुँजीमा सञ्चालन आम्दानी अनुपात सन् २०२५ मा ४० प्रतिशत पुगेको छ। उद्योगको उत्पादन सामाग्री धेरै भएपनि भाँडा माझ्ने साबुन र डिटर्जेन्टको व्यापारमाफ्त हुने आम्दानीको हिस्सा करिब ७२ प्रतिशत छ। समिति उत्पादनको आम्दानीमा आम्दानी निर्भर हुँदा उद्योगलाई वित्तीय संकटको जोखिम बढ्दो छ।
नेपालमा सन् २०११ ‘नेपाल ग्रामोद्योग’ को नाममा बारामा स्थापना भएको यो उद्योग सन् २०१५ मा नाम परिवर्तन गरी ‘पतञ्जली आयुर्वेद प्राइभेट लिमिटेड’ भएर सञ्चालनमा छ।
उद्योगले सन् २०२५ सम्मको व्यापारको आधारमा ऋण लिनका लागि रेटिङ एजेन्सी इक्रा नेपालमा रेटिङ गराएको छ। अघिल्लो पटक उद्योगले रेटिङ गराउँदा ८४ करोड रुपैयाँ कर्जा सीमा पाएको थियो भने अहिले गराएको रेटिङमा ९५ करोड रुपैयाँ सिमा पाएको छ। साथै, इक्राले उद्योगको ऋण रेटिङ समेत अपग्रेड गरेको छ।
आम्दानी घटेपनि उद्योगको सञ्चालन मार्जिन नाफा २०–२१ प्रतिशतमै स्थिर रहेको र अघिल्लो पटक लिएको ऋणको नियमित भुक्तानीका साथै, अग्रिम भुक्तानी गरी ऋण घटाएको र ऋण कभरेज रेसियो राम्रो भएको कारणले रेटिङ अपग्रेड गरेको इक्राले उल्लेख गरेको छ। उद्योगको ऋण कभरेज रेसियो समेत २.२ गुणाबाट सन् २०२५ मा २.३ गुणा पुगेको छ भने ओपिबिडिआइटिए रेसियो समेत १.५ गुणा छ।
उद्योगले विगतको आम्दानीमार्फत् पुँजी संरचनालाई थप गरेर बलियो बनाएको छ। जसले गर्दा उद्योगको कुल ऋण र स्थीर सम्पत्तिअनुपात (गियरिङ) २.५ गुणाबाट सुधार भएर २०२५ मा ०.८ गुणा कायम भएको छ।
पतञ्जलीमा भारतीय कम्पनी गंगोत्री आयुर्वेदको ९५ प्रतिशत र नेपालको राम जानकी इन्भेष्टमेन्ट प्राइमेटको ५ प्रतिशत सेयर स्वामित्व छ।
पतञ्जलीमा भारतीय कम्पनी गंगोत्री आयुर्वेदको ९५ प्रतिशत र नेपालको राम जानकी इन्भेष्टमेन्ट प्राइमेटको ५ प्रतिशत सेयर स्वामित्व छ। उद्योगमा बहुमत सेयर स्वामित्व भारतको प्रतिष्ठित अतञ्जली समुहको सम्बन्ध रहेको कम्पनीको रहेको कारणले पनि वित्तीय जोखिम कम भएको मुल्यांकन गरि इक्राले रेटिङ अपग्रेड गराएको उल्लेख गरेको छ।
अघिल्लो पटक उद्योगलाई इक्राले दीर्घकालिन कर्जामा ‘एलत्रिपलबी माइनस’ र अल्पकालिन कर्जामा ‘एथ्रि’ दिएको थियो। पछिल्ला पटक त्यसलाई अपग्रेड गरेर दीर्घकालिन कर्जामा ‘एलत्रिपलबी’ र अल्पकालिन कर्जामा ‘एथ्रिप्लस’ दिएको छ।
हाल उदोगको नेपालभर एक सय बढी डिलसीप छन्। सन् २०२५ मा यीमध्ये १० वटा डिलरबाटमात्रै उद्योगले ५२ प्रतिशतको व्यापार गरेको थियो। जसलाई बढाउँने लक्ष्य उद्योगको छ। उद्योगले भविष्यमा आफ्नो आम्दानी सुधार गर्ने प्रयाप्त आधार भएको भन्दै इक्राले ऋण सिमा बढाएसँगै रेटिङ समेत अपग्रेड गरेको हो।
