काठमाडौं। हालै अमेरिकाले भारतीय वस्तुहरूमा लगाएको ५० प्रतिशतसम्मको भन्सार शुल्कले विश्व अर्थतन्त्रमा तरंग ल्याएको छ। यो निर्णयले भारतको ८७ अर्ब डलर बराबरको निर्यातलाई प्रत्यक्ष असर गरेको छ। यस परिस्थितिले नेपालका लागि केही अनपेक्षित ढोकाहरू खोलेको छ।
नेपालजस्तो सानो अर्थतन्त्र भएको देशका लागि यो केवल एक आर्थिक घटना मात्र नभई एक रणनीतिक अवसर पनि हो। अमेरिका-भारत व्यापारिक तनावले नेपाललाई कस्ता अवसरहरू दिएको छ? त्यसलाई कसरी सदुपयोग गर्न सकिन्छ र यससँग जोडिएका चुनौतीहरु हेर्न जरुरी छ।
अवसरः एक नयाँ क्षितिज
निर्यात प्रतिस्थापनको सम्भावनाः
भारतले अमेरिकी बजारमा सामना गरिरहेको उच्च भन्सार शुल्कका कारण नेपाली उत्पादनहरूले भारतीय उत्पादनको स्थान लिन सक्ने प्रबल सम्भावना छ।
विशेष गरी, कपडा र पोशाक उद्योग, हस्तशिल्प, गहना र कृषिजन्य उत्पादनहरू जस्तै चिया, कफी, अदुवा, र अलैँचीका लागि यो सुनौलो मौका हो। उदाहरणका लागि, भारतीय कपडामा लगाइएको १.४ प्रतिशत अतिरिक्त शुल्कले नेपाली कपडालाई अमेरिकी बजारमा थप प्रतिस्पर्धी बनाउन सक्छ।
अमेरिकी बजारमा प्रत्यक्ष पहुँच
नेपालले अमेरिकाको जनरलाइज्ड सिष्टम प्रिफरेन्सको पूर्ण फाइदा उठाउन सक्छ, जसले धेरै नेपाली उत्पादनहरूलाई शून्य वा न्यून भन्सार शुल्कमा अमेरिकी बजारमा प्रवेश दिन्छ।
यो परिस्थितिमा भारतीय कम्पनीहरूले नेपालमा उत्पादन केन्द्र स्थापना गर्न रुचि देखाउन सक्छन्।
यसका अतिरिक्त मस्ट फेवर नेसनको दर्जा प्राप्त गरेर नेपालले भारतभन्दा कम भन्सार शुल्क तिर्न सक्ने छ। यसले नेपाली निर्यातकर्तालाई भारतीय मध्यस्थता बिना नै सिधा अमेरिकी आयातकर्तासँग जोड्ने अवसर दिन्छ।
उत्पादन क्षमतामा वृद्धिः
यो परिस्थितिमा भारतीय कम्पनीहरूले नेपालमा उत्पादन केन्द्र स्थापना गर्न रुचि देखाउन सक्छन्। जसबाट उनीहरूले अमेरिकी बजारमा शून्य भन्सार शुल्कमा सामान निर्यात गर्न सक्छन्।
यसले नेपालको औद्योगिक क्षेत्रको विकासमा सहयोग पुर्याउनुका साथै मेड इन नेपाल ब्रान्डलाई विश्वव्यापी रूपमा चिनाउन मद्दत गर्नेछ। यसबाट रोजगारीका अवसरहरू पनि सिर्जना हुनेछन् र प्रविधि स्थानान्तरणको सम्भावना पनि बढ्ने छ।
ट्रान्जिट व्यापारको सम्भावनाः
नेपाल, भारत र अमेरिकाबीचको भौगोलिक अवस्थितिले नेपाललाई एक महत्त्वपूर्ण ट्रान्जिट कोरिडोरको रूपमा स्थापित गर्न सक्छ।
भारतीय वस्तुहरूलाई नेपाल हुँदै अमेरिकामा पुनःनिर्यात गर्न सकिने सम्भावनालाई पनि अध्ययन गर्न सकिन्छ। यद्यपि, यसका लागि विश्व व्यापार सङ्गठनका नियमहरूको पालना गर्नुपर्ने हुन्छ।
चुनौतीहरू र समाधानका बाटो
यी अवसरहरू जति आकर्षक छन्, तिनलाई वास्तविकतामा परिणत गर्न केही चुनौतीहरू पनि छन्।
उत्पादन क्षमताको कमीः
नेपालको सबैभन्दा ठूलो चुनौती सीमित उत्पादन क्षमता हो। यसलाई समाधान गर्नका लागि चरणबद्ध रूपमा क्षमता बढाउनु जरुरी छ। यसमा विदेशी लगानीलाई आकर्षित गर्ने र विशेष आर्थिक क्षेत्र तथा निर्यात प्रशोधन क्षेत्रको स्थापना गर्ने जस्ता कदमहरू महत्वपूर्ण हुन सक्छन्।
गुणस्तरको मापदण्डः
अमेरिकी बजारमा प्रवेश गर्न अन्तर्राष्ट्रिय गुणस्तर मापदण्डहरु पूरा गर्नुपर्छ। यसका लागि नेपाली उद्योगहरूले गुणस्तर नियन्त्रण प्रणालीमा लगानी गर्नुपर्छ र अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणीकरण कार्यक्रमहरूमा सहभागिता जनाउनुपर्छ।
ढुवानी र लजिस्टिक समस्याः
नेपालको भू-परिवेष्ठित अवस्थाका कारण ढुवानी खर्च र समय दुवै बढी लाग्छ। यसका लागि वैकल्पिक व्यापार मार्गको विकास गर्ने र हवाई कार्गो सुविधा विस्तार गर्नेतर्फ ध्यान दिनुपर्छ।
वित्तीय स्रोतको कमीः
निर्यातजन्य उद्योगहरूलाई आवश्यक पर्ने वित्तीय स्रोतको कमीलाई सम्बोधन गर्न निर्यात कर्जा ग्यारेन्टी योजना र अन्य वित्तीय सहायता कार्यक्रमहरू लागू गर्न सकिन्छ।
रणनीतिक कदमहरू
यो अवसरको पूर्ण सदुपयोग गर्न सरकार र निजी क्षेत्रको संयुक्त र समन्वित प्रयास आवश्यक छ।
अल्पकालीन रणनीति
अमेरिकी बजारमा भारतीय विकल्प खोजिरहेका आयातकर्ताको पहिचानका लागि तत्काल बजार अनुसन्धान गर्ने।
अमेरिका र भारतबीचको व्यापारिक तनावले नेपाललाई एक अनपेक्षित अवसर प्रदान गरेको छ।
निर्यात प्रवर्धनका लागि अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार मेला र डिजिटल मार्केटिङ प्लेटफर्मको उपयोग गर्ने।
दीर्घकालीन रणनीतिः
निर्यातमुखी पूर्वाधार (जस्तैः बन्दरगाह र हवाई कार्गो सुविधा)मा लगानी गर्ने।
निर्यात-उन्मुख सीप विकास तालिम सञ्चालन गर्ने।
सरकारको भूमिकाः
निर्यात प्रवर्धन नीतिलाई तत्काल अद्यावधिक गर्ने र ’एकल झ्याल सेवा’ प्रणाली लागू गर्ने।
अमेरिकासँग द्विपक्षीय व्यापार सम्झौताका लागि वार्ता गर्ने।
निजी क्षेत्रको भूमिकाः
उत्पादन क्षमता र प्रविधिको स्तरोन्नति गर्ने।
अमेरिकी र भारतीय कम्पनीसँग रणनीतिक साझेदारी गर्ने।
अमेरिका र भारतबीचको व्यापारिक तनावले नेपाललाई एक अनपेक्षित अवसर प्रदान गरेको छ। यदि, यसलाई सही ढङ्गले व्यवस्थापन गर्न सकियो भने यसले नेपालको निर्यात व्यापारलाई नयाँ उचाइँमा पुर्याउन सक्छ।
तर, यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र सबै सरोकारवालाको ठोस र समन्वित प्रयास अपरिहार्य छ। नेपालले यस अवसरलाई चुनौतीको रूपमा नभई उज्ज्वल भविष्यको ढोकाका रूपमा हेर्नु पर्छ।
