काठमाडाैं। नेपालमा दशैंपछि मनाइने तिहार केवल दीपावली र भाइटीकाको पर्व मात्र होइन। यो देशको अर्थतन्त्रमा एउटा महत्वपूर्ण आर्थिक घटना बनेको छ, जसले अर्बाै रूपैयाँको कारोबार गर्छ। पाँच दिनसम्म मनाइने यस चाडले हजारौं परिवारको आयस्रोतका रूपमा समेत काम गरेको छ।
धनतेरसको दिनदेखि नै सुन चाँदीको कारोबारमा अभूतपूर्व वृद्धि देखिन्छ। यो दिनलाई विशेष शुभ मानिने भएकाले सबै आय वर्गका मानिसहरूले केही न केही सुन चाँदीका सामग्री किन्ने प्रचलन बढ्दै गएको छ। रोचक तथ्य के छ भने नेपाल राष्ट्र बैंकले वर्षभरि बेच्ने सुनका सिक्का र चाँदीका मेडलमध्ये ९० प्रतिशत तिहारको समयमा मात्रै बिक्री हुन्छ। धनतेरसको अवसरमा राष्ट्र बैंकको टकसारमा सुनका सिक्का किन्नका लागि बिहानैदेखि हजारौंको भीड लाग्ने गर्छ र दिनभर लाइनमा बसेर पनि धेरैले पालो नपाउने अवस्था सिर्जना हुन्छ।
सुनको मूल्य निरन्तर बढिरहे पनि नेपालीहरूको सुनप्रतिको आकर्षण घटेको छैन। विशेषगरी विवाह र तिहार, दशैं, तीज जस्ता चाडपर्वहरूमा सुन किन्ने परम्परा अझै बलियो छ। यसले गर्दा तिहारको समयमा सुन चाँदी व्यवसायीहरूको वार्षिक कारोबारको ठूलो हिस्सा यसै अवधिमा हुने गरेको छ।
फूलको व्यापार तिहारको अर्को महत्वपूर्ण आर्थिक पक्ष हो। तिहारका पाँच दिनमा देशभर करिब ४० लाख मालाको माग रहन्छ जसमध्ये सयपत्री, मखमली र गोदावरी फूल प्रमुख हुन्। यसबाट करोडौं रुपैयाँको कारोबार हुने अनुमान छ। फूलको व्यापारिक माग हरेक वर्ष १० प्रतिशतले बढ्दै गएको छ र अहिले वार्षिक रूपमा फूलको कारोबार १ अर्ब ८३ करोड रुपैयाँ नाघिसकेको छ।
नेपालभर १५७ हेक्टर क्षेत्रमा फैलिएको फूल खेतीले ७ हजार मानिसहरूलाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिएको छ भने ४३ हजार ५०० मानिसहरू प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा यस व्यवसायसँग जोडिएका छन्। काठमाडौंको इचङ्गुनारायण, भक्तपुरको गुन्डु, ललितपुरको गोदावरी बडीखेलदेखि चितवन, धादिङ, काभ्रे, मकवानपुर, झापा, इलाम र पश्चिमका जिल्लाहरूमा समेत फूल खेती विस्तार भएको छ।
केही सफल फूल खेती व्यवसायीहरूले वार्षिक १६-१७ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गरिरहेका छन्। विदेशबाट फर्किएका युवाहरूले पनि फूल खेतीलाई आकर्षक व्यवसायका रूपमा अपनाउन थालेका छन्। यसले गाउँघरमा रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्नुका साथै आयात प्रतिस्थापनमा पनि योगदान पुर्याएको छ।
घर सजाउन प्रयोग गरिने बिजुली बत्तीहरूको व्यापार तिहारको अर्को प्रमुख आर्थिक गतिविधि हो। एलईडी बत्ती, क्रिस्टल लाइट, रोप लाइट र डिस्को लाइट जस्ता विविध प्रकारका बत्तीहरूको कारोबार करोडौं रुपैयाँमा पुग्छ। झिलिमिली बत्तीले सजिएका घर र बजारहरूले तिहारको रौनक बढाउँछन् र यसले व्यापारीहरूलाई राम्रो आम्दानीको अवसर प्रदान गर्छ।
तिहारमा ड्राइ फ्रुट्सको कारोबार पनि उल्लेखनीय छ। वर्षभरिको ड्राइ फ्रुट्स बिक्रीको ४० प्रतिशत तिहारमा मात्र हुन्छ। भाइटीकामा दिदीबहिनीहरूले दाजुभाइलाई दिने उपहारमा काजु, बदाम, किसमिस, खजुर लगायतका ड्राइ फ्रुट्सहरू अनिवार्य मानिन्छन्। यसका अतिरिक्त मिठाई, कपडा, जुत्ता चप्पल, घडी र विविध उपहार सामग्रीको कारोबारले बजारमा चहलपहल थप्छ।
परम्परागत शिल्पकलामा आधारित व्यवसायहरूलाई पनि तिहारले नयाँ जीवन दिन्छ। भक्तपुरको कुम्हाले टोल र अन्य ठाउँका माटोको दियो बनाउने शिल्पकारहरूले तिहारको अवसरमा ५० हजारदेखि १ लाख रुपैयाँसम्म कमाउने गर्छन्। बिजुली बत्तीको बढ्दो प्रयोगले परम्परागत दियोको बिक्री घटे पनि लक्ष्मी पूजाका लागि कम्तीमा आधा दर्जन दियो किन्ने चलन अझै कायम छ।
स्वदेशी उत्पादनले बढ्दो मागलाई पूरा गर्न नसक्दा भारतबाट ठूलो मात्रामा फूल आयात गर्नुपर्ने बाध्यता छ। विशेषगरी कोलकाताबाट आउने सयपत्रीले नेपाली बजारमा महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ। अर्कोतर्फ विदेशमा रहेका नेपालीहरूका लागि सयपत्री र मखमलीका माला निर्यात गर्ने चलन पनि बढेको छ। क्यानडा, अस्ट्रेलिया र जापान जस्ता देशहरूमा गत वर्ष मात्रै १ लाख ५० हजार माला निर्यात गरिएको तथ्याङ्कले यसको बढ्दो महत्व देखाउँछ।
तिहारले सिर्जना गर्ने मौसमी रोजगारीले हजारौं परिवारको जीविकोपार्जनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। फूल उत्पादक किसानदेखि माला गुम्फने कामदार, ढुवानी व्यवसायीदेखि खुद्रा व्यापारीसम्म सबैका लागि तिहार आर्थिक उत्थानको अवसर बनेको छ। तिहारलाई लक्षित गरेर महिनौं अगाडिदेखि तयारी गर्ने उत्पादक र व्यापारीहरूका लागि यो वर्षकै सबैभन्दा महत्वपूर्ण आर्थिक घटना हो।
यद्यपि तिहारको अर्थतन्त्र केही चुनौतीहरूसँग पनि जुधिरहेको छ। मौसमी व्यापारमा अत्यधिक निर्भरता, आयातमा उच्च निर्भरता विशेषगरी सजावटी सामग्री र केही फूलहरूमा, र बढ्दो मूल्य तथा महँगीले सामान्य उपभोक्तालाई पारेको भार प्रमुख चुनौतीहरू हुन्। तर यी चुनौतीहरूसँगै अवसरहरू पनि प्रशस्त छन्। स्थानीय उत्पादन बढाएर आयात प्रतिस्थापन गर्ने, फूल खेतीमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने, निर्यात बजार विस्तार गर्ने र वर्षभरि नै फूल उत्पादनको व्यावसायीकरण गर्ने सम्भावनाहरू छन्।
समग्रमा तिहार नेपालको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण स्तम्भका रूपमा विकसित भएको छ। यसले धार्मिक र सांस्कृतिक महत्वका साथसाथै आर्थिक गतिशीलतामा पनि ठूलो योगदान पुर्याउँदै आएको छ। सरकार र निजी क्षेत्रले मिलेर यस क्षेत्रलाई थप व्यवस्थित र विकसित बनाउन सके तिहारको आर्थिक योगदान अझै बृद्धि गर्न सकिन्छ। विशेषगरी फूल खेती, परम्परागत शिल्पकला र स्थानीय उत्पादनलाई प्रोत्साहन दिएर तिहारलाई दिगो आर्थिक विकासको माध्यम बनाउने सम्भावना प्रशस्त छ।
-1742299195.png)
-(1)-1758967861.jpg)
