काठमाडौं। पछिल्लो समय मोटरसाइकल र स्कुटरको आयात तथा बिक्रीमा भएको वृद्धिको प्रत्यक्ष असर हेल्मेट आयातमा पनि देखिएको छ। कोभिड महामारी र त्यसपछिको आर्थिक मन्दीको कारण खुम्चिएको दुईपांग्रे सवारीको बजारले गति लिन थालेसँगै यसको सुरक्षाका लागि प्रयोग गरिने हेल्मेटको आयातमा पनि वृद्धि हुँदै गएको छ।
कोभिड पछि दुईपांग्रेको बजार वृद्धि हुँदै जाँदा हेल्मेटको आयात पनि उतारचढावका साथ बढ्दै गएको हो। नेपाली बजारमा दुईपांग्रे सवारीसाधनको बढ्दो प्रयोगसँगै सुरक्षाका लागि अत्यावश्यक मानिने हेल्मेटको मागमा पनि वृद्धि भएको देखिन्छ।
लामो समयसम्म विदेशी हेल्मेट आयातमा पूर्ण निर्भर रहेको नेपाली बजारमा पछिल्लो समय स्वदेशी उत्पादनले आफ्नो उपस्थिति बलियो बनाउँदै लग्दा यसको आयातमा केही प्रभाव परेको छ। स्वदेशी उत्पादनले आयातलाई पूर्ण रूपमा घटाउन नसके पनि यसले नेपाली बजारमा सस्तो र भरपर्दो विकल्प प्रदान गरी आयातको वृद्धि दरलाई नियन्त्रण गर्न वा केही हदसम्म बजार हिस्सा लिन सफल भएको छ। हाल नेपाली बजारमा दुई ब्रान्डले हेल्मेट उत्पादन गर्दै आएका छन्।
नेपाली बजारमा विभिन्न विदेशी र स्वदेशि ब्रान्डका हेल्मेटहरू उपलब्ध छन्। चालकको सुरक्षाको लागि लगाइने हेल्मेट पनि ब्रान्ड नै पिच्छे फरक फरक किसिमका छन्। तिनको प्रकार, विशेषता र मूल्य पनि फरक हुन्छ। मध्यम वर्गदेखि उच्च वर्गका लागि लक्षित गरी नेपाली बजारमा हाल ५ सय देखि डेढ लाख रुपैयाँ सम्मका हेल्मेट उपलब्ध छन्।
चालु आर्थिक वर्षको चार महिना (साउनदेखि कात्तिक) सम्ममा २६ करोड ७४ हजार रुपैयाँ बराबरको २ लाख ६२ हजार ६२ युनिट हेल्मेट आयात भएको छ। आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को एक वर्षको अवधिमा ६२ करोड रुपैयाँ बराबरको ६ लाख १८ हजार ९८० युनिट हेल्मेट आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांकले देखाएको छ।
अहिले नेपालमा स्वदेशी हेल्मेट उत्पादन गर्ने उद्योगहरू सक्रिय भए पनि तथ्यांकले समग्रमा आयात ठूलो मात्रामा घटेको देखाउँदैन बरु उतारचढावका साथ बजारको माग अनुसार बढेको देखिन्छ।
आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को एक वर्षमा ५१ करोड ७८ हजार रुपैयाँ बराबरको ६ लाख ८४ हजार ९२८ युनिट हेल्मेट आयात भएको थियो। उक्त हेल्मेट आयातबाट सरकारले १५ करोड ६९ लाख रुपैयाँ बराबरको राजस्व संकलन गरेको थियो। त्यस्तै, भन्सार विभागको तथांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/८० को एक वर्षको अवधिमा ४७ करोड ८३ लाख बराबरको ५ लाख ३१ हजार १३३ युनिट हेलमेट आयात भएका छन्। यस वर्ष ठुलो मात्रामा हेल्मेटको आयात घटेको थियो।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा ७६ करोड ९ लाख रुपैयाँ बराबरको ९ लाख ३ हजार युनिट हेलमेट आयात भएको थियो। भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा ९३ करोड ३ लाख रुपैयाँ बराबरको १० लाख ६ हजार हेल्मेट आयात भएको थियो।
त्यस्तै, वर्ष २०७६/७७ मा भने ३ करोड ७६ लाख रुपैयाँमा ६६ हजार ६ सय हेल्मेट आयात भएको थियो भने २०७५/७६ मा ४ करोड ३४ लाख रुपैयाँका ६३ हजार ५ सय ५९ हेल्मेट आयात भएका थिए। भन्सार विभागका तथ्यांकअनुसार अस्ट्रेलिया, बेल्जियम, चीन, हङकङ, भारत, फ्रान्स, जापान, मलेसिया, स्पेन, थाइल्यान्डलगायत देशबाट हेल्मेट आयात भइरहेका छन्।
अहिले नेपालमा स्वदेशी हेल्मेट उत्पादन गर्ने उद्योगहरू सक्रिय भए पनि तथ्यांकले समग्रमा आयात ठूलो मात्रामा घटेको देखाउँदैन बरु उतारचढावका साथ बजारको माग अनुसार बढेको देखिन्छ।
स्वदेशी उत्पादन हुँदा पनि किन घट्न सकेन आयात?
नेपालमा विभिन्न कम्पनीहरुले हेल्मेट उत्पादन गरी बिक्री गर्न थालेदेखि विगत भन्दा हेल्मेटको आयात केही कम भएको कोहिनुर प्लास्टिक इन्डस्ट्रिज (केपीआई) हेल्मेटका प्रबन्ध निर्देशक सुमन बस्याल बताउँछन्।
‘अहिले नेपाली बजारमा हेल्मेट उत्पादन हुन थालेदेखि विगतका वर्षहरु भन्दा हेल्मेटको आयात केही कम भएको छ,’ बस्याल भन्छन्, ‘बजेटमा हेल्मेटमा लाग्दै आएको भन्सार दर ५ प्रतिशतले बढेको छ। यसले पनि आयात केही कम भएको जस्तो मलाई लाग्छ।’ वर्षौदेखि विभिन्न देशबाट आयात हुँदै आएको हेल्मेटको आयात एकै चोटि नरोकिए पनि विस्तारै कम हुँदै जाने उनको भनाइ छ।
पछिल्लो समय नेपालमा नै गुणस्तरीय हेल्मेट उत्पादन भइरहे पनि यसको आयात भने घट्न सकेको छैन। नेपालमा हेल्मेट उत्पादन गर्ने केही अग्रणी उद्योगहरू पनि छन्।
‘विभिन्न व्यापार सन्धिहरुका कारण आयात पूर्णरुपमा बन्द गर्न नसकिएला। तर, भन्सार दर बढाएर हुन्छ वा मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) बढाएर नेपाल भित्रको उद्योगलाई चलायमान बनाउन भन्सार दरबाट खेल्न सकिने काममा सहज गर्यो भने केही कम हुन्छ, ’बस्यालले भने।
पछिल्लो समय नेपालमा नै गुणस्तरीय हेल्मेट उत्पादन भइरहे पनि यसको आयात भने घट्न सकेको छैन। नेपालमा हेल्मेट उत्पादन गर्ने केही अग्रणी उद्योगहरू पनि छन्। स्वदेशी उत्पादकहरूले दैनिक हजारौं युनिट हेल्मेट उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छन्। उनीहरूको उत्पादनको मुख्य लक्ष्य नेपाली बजारको ठूलो हिस्सा ओगट्नु र आम उपभोक्तालाई सस्तो तथा भरपर्दो विकल्प दिनु हो। यी कम्पनीहरूले ठुलो मात्रामा रोजगारी सिर्जना गर्नुका साथै देशको व्यापार घाटा कम गर्न पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।
सरकारले चालु आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को बजेट कार्यान्वयनका लागि ल्याएको आर्थिक विधेयकमा विधेयकमार्फत दुईपाँग्रे सवारी साधन (मोटरसाइकल/स्कुटर) प्रयोगकर्ता र निर्माण क्षेत्रका जनशक्तिले लगाउने हेल्मेटको भन्सारदर ५ प्रतिशत बिन्दुले बढाइएको छ।
गत जेठ १४ गतेसम्म हेल्मेटमा १५ प्रतिशत भन्सार शुल्क लाग्दै आएकोमा १६ गतेदेखि २० प्रतिशत लागू हुँदै आएको छ। तर, पर्यटन विभागको सिफारिसमा र्याफ्टिङ सेवा सञ्चालन गर्ने व्यवसायीले पहिलोपटक व्यवसाय संचालनका लागि १०० युनिटसम्म हेल्मेट ल्याउँदा भने ५ प्रतिशत मात्रै भन्सार महसुल लाग्ने व्यवस्था गरिएको छ। सरकारले हेल्मेट आयातमा लाग्दै आएको भन्सार महसुल वृद्धि गरेपनि यसको आयात भने खासै घटेको छैन।
